علم و فناوری

نعمت آزادى‏

قرآن در این آیه به یكى دیگر از نعمت هاى بزرگى كه به قوم بنى اسرائیل ارزانى داشته اشاره مى‏كند و آن نعمت آزادى از چنگال ستمكاران است كه از بزرگترین نعمت هاى خدا است.

قرآن مخصوصاً براى مجسم ساختن عذاب فرعونیان نسبت به بنى اسرائیل تعبیر به " یسومون " كرده ( " یسومون " فعل مضارع از ماده "سوم" است كه در اصل به معنى دنبال چیزى رفتن مى‏باشد و از آنجا كه فعل مضارع معمولاً معنى دوام و استمرار را مى‏بخشد، در مى‏یابیم كه بنى اسرائیل به طور مداوم تحت شكنجه فرعونیان بوده‏اند.)

با چشم خود مى‏دیدند كه پسران بى‏گناهشان را سر مى‏برند ، و از سوى دیگر دخترانشان را به كنیزى مى‏بردند ، و از این گذشته خودشان نیز دائماً تحت شكنجه بودند ، بردگان و خدمتگزاران و كارگران قبطیان و دار و دسته فرعون محسوب مى‏شدند.

مهم این است كه قرآن ، این جریان را یك آزمایش سخت و عظیم ، براى بنى اسرائیل مى‏شمارد (یكى از معانى " بلاء" آزمایش است) و به راستى تحمل این همه ناملایمات ، آزمایش سختى بوده است.

این احتمال نیز وجود دارد كه " بلاء" در اینجا به معنى مجازات باشد ، زیرا بنى اسرائیل پیش از آن ، قدرت و نعمت فراوان داشتند و كفران كردند و خدا آنها را مجازات كرد.

احتمال سومى در تفسیر این جمله نیز از سوى بعضى از مفسران ذكر شده است كه " بلاء " به معنى نعمت باشد ، یعنى نجات از چنگال فرعونیان نعمتى بزرگ براى شما بود.

به هر حال روز نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعونیان یك روز مهم تاریخى بود كه قرآن كراراً روى آن تكیه كرده است.

بردگى دختران در آن روز و امروز

قرآن زنده گذاردن دختران و سر بریدن پسران بنى اسرائیل را عذاب مى‏خواند، و آزادى از این شكنجه را نعمت خویش مى‏شمارد.

گویا مى‏خواهد هشدار دهد كه انسان ها باید سعى كنند آزادى صحیح خویش را به هر قیمت كه هست بدست آورده و حفظ کنند. چنان كه امام على (علیه السلام) به این مطلب در گفتار خود اشاره مى‏فرمایند:

"الموت فى حیاتكم مقهورین و الحیاة فى موتكم قاهرین ؛ زنده بودن و زیردست بودن براى شما مرگ است ، و مرگ براى شما در راه بدست آوردن آزادى زندگى است.»(نهج البلاغه ، خطبه 51)

دنیاى امروز با گذشته این فرق را دارد كه در آن زمان فرعون با استبداد مخصوص خود ، پسران و مردان را از جمعیت مخالفش مى‏گرفت و دختران آنها را آزاد مى‏گذارد، ولى در دنیاى امروز تحت عناوین دیگرى روح مردانگى در افراد كشته مى‏شود و دختران به اسارت شهوات افراد آلوده در مى‏آیند.

اما چرا فرعون تصمیم به قتل پسران بنى اسرائیل و زنده گذاردن دختران آنها گرفت؟

بعضى از مفسران منشأ این جنایت را خوابى مى‏دانند كه فرعون دید .

پاسخ صحیح تر آن را در ذیل آیه 4 سوره قصص می خوانیم و می بینیم كه سبب كشتار فرزندان بنى اسرائیل تنها آن خواب نبوده است بلكه وحشت فرعونیان از نیرومند شدن بنى اسرائیل و به دست گرفتن حكومت، به این موضوع كمك كرده است.

پیام‏های آیه:

1ـ آزادى از سلطه‏ى طاغوت‏ها، از بزرگ‏ترین نعمت‏هاست. چنان كه خداوند از میان همه نعمت‏ها، نام آن را برده است. «نَجَّیْناكُمْ»

2ـ بیان سختى‏ها و تلخى‏هاى گذشته، لذّت آزادى امروز را چندین برابر مى‏كند.«یَسُومُونَكُمْ»،«یُذَبِّحُونَ»،«یَسْتَحْیُونَ»

3ـ طاغوت‏ها، بدون اطرافیان قدرت ندارند. «آلِ فِرْعَوْنَ»

4ـ ناگوارى و آزادى، هر دو وسیله‏ى آزمایش و تربیت هستند. «بَلاءٌ مِنْ رَبِّكُمْ»

5ـ محو نیروهاى دفاعى و توسعه‏ى نیروهاى رفاهى، كار فرعونى است.«یُذَبِّحُونَ أَبْناءَكُمْ وَ یَسْتَحْیُونَ نِساءَكُمْ»

6ـ طاغوت‏ها براى حفظ نظام و سلطه‏ى خود، به هر نوع شكنجه‏اى دست مى‏زنند. «یَسُومُونَكُمْ»، «یُذَبِّحُونَ»

 

نجات از چنگال فرعونیان‏

وَ إِذْ فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْناكُمْ وَ أَغْرَقْنا آلَ فِرْعَوْنَ وَ أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ (بقره ، 50)

و (به خاطر بیاورید) هنگامى كه دریا را براى شما شكافتیم و شما را نجات دادیم و فرعونیان را غرق ساختیم و شما تماشا مى‏كردید.

از آنجا كه در آیه گذشته اشاره اجمالى به نجات بنى اسرائیل از چنگال فرعونیان شد، آیه مورد بحث در حقیقت توضیحى بر چگونگى این نجات است كه خود نشانه‏اى است از نعمت هاى بزرگ پروردگار بر بنى اسرائیل.

ماجراى غرق شدن فرعونیان در دریا و نجات بنى اسرائیل از چنگال آنها در سوره‏هاى متعددى از قرآن آمده است، از جمله سوره اعراف آیه 136- انفال آیه 54- اسراء آیه 103- شعراء آیات 63 و 66- زخرف آیات 55 و دخان آیه 17 به بعد.

در این سوره‏ها تقریباً همه جزئیات این ماجرا شرح داده شده، ولى در آیه مورد بحث، تنها اشاره‏اى از نظر نعمت و لطف خداوند به بنى اسرائیل شده، تا آنها را به پذیرش اسلام، آئین نجات بخش جدید تشویق كند.

همان گونه كه مشروح این جریان را در سوره‏هاى نامبرده می خوانیم موسى پس از تبلیغ فراوان و دعوت فرعون و فرعونیان و ارائه معجزات گوناگون و عدم پذیرش آنها مأمور مى‏شود كه نیمه شب با بنى اسرائیل از مصر كوچ كند، اما هنگامى كه به نزدیك دریا (شط عظیم نیل) مى‏رسد، ناگاه متوجه مى‏شوند كه فرعون و لشگرش آنها را از پشت سر تعقیب مى‏كنند، اضطراب و وحشت سراسر وجود بنى اسرائیل را فرا مى‏گیرد.

از پیش رو دریا و از پشت سر لشگر نیرومند فرعون كه تاب مقاومت با آن را ندارند . در اینجا است كه موسى (علیه السلام) مأموریت پیدا مى‏كند" عصا " را به دریا بزند، راه هاى متعددى از دل دریا گشوده مى‏شود، و جمعیت بنى اسرائیل به سلامت از دریا مى‏گذرند، از آن طرف لشگر مخالف كه هم چنان آنها را تعقیب مى‏كردند همه به وسط دریا مى‏رسند، آب ها به هم مى‏پیوندن و همگى هلاك مى‏شوند.

جسدهاى مرده لشكریان فرعون روى آب ها قرار مى‏گیرند، و جمعیت بنى اسرائیل با چشم خویش مى‏بینند كه دشمن به چه روزى افتاده است .

این حالت اضطراب و وحشت، و آن نجات، هر دو درخور دقت است، كه آنها را با هم مقایسه كنند و خدا را شكر گویند.

قرآن مى‏خواهد به یهودیان بگوید من كه نسبت به شما این مقدار لطف كردم و شما را از آن وحشت و اضطراب رهایى بخشیدم، چرا با پیامبر اسلام (فرستاده من) و دستورات او مخالفت مى‏ورزید؟

در ضمن این آیه درسى است براى انسانها كه اگر در زندگى به خدا تكیه كنند و به آن نیروى بى‏زوال اعتماد داشته باشند، و در مسیر صحیح از هیچ گونه كوشش و تلاش باز نایستند، در سخت ترین دقائق، خداوند یار و مددكار آنها است.

و نكته قابل توجه دیگر این است كه: در این آیه، سه معجزه‏ى الهى در كنار هم مطرح شده است:

الف: شكافتن دریا. ب: نجات بنى اسرائیل. ج: غرق فرعونیان.

پیام‏های آیه:

1ـ نقش اسباب، بسته به اراده‏ى حكیمانه خداوند است. موسى یك عصا دارد كه گاهى از سنگ آب مى‏جوشاند«اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ» و گاهى به آب خورده و از میان آن راه گشوده مى‏شود. «فَرَقْنا بِكُمُ الْبَحْرَ»

2ـ پایان شب سیه سفید است. بنى اسرائیل بعد از آن همه شكنجه و بلا به رفاه و نجات رسیدند. «فَأَنْجَیْناكُمْ»

3ـ انتقام از ستمگران در حضور ستمدیدگان، مرهمى براى آنهاست. «أَنْتُمْ تَنْظُرُونَ»         

آمنه اسفندیاری

منابع:

1-  تفسیر نور ج1

2-  تفسیر نمونه ج1

3-  نهج البلاغه خطبه 51